کشاورز(چرایی خلق جهنّم و جهنّمیان)
زمانی که کشاورز دانه را در زمین می افشاند، هدفش از افشاندن بذر در زمین این است که ثمره همه ی آنها عایدش گردد امّا همه ی آنها هنگام درو کردن به او باز نمی گردد، و مقداری از آنها فاسد می گردند حال آنکه زمین و آب مناسب برای همه ی بذرها یکسان و مراقبت های کشاورز از همه ی آنها به یک اندازه بوده است.
سؤالی که پیش می آید این است که آیا کشاورز مقصّر است که بعضی از بذر ها رشد نمی کنند یا خود بذر ها در آن نقش دارند. در پاسخ باید گفت: کشاورز ها همه ی زحمت ها و مراقبت ها را انجام داده است این خود بذر ها هستند که به دلیلبه کار نبردن استعداد رشد نمی کنند. لذا با این اوصاف آیا کشاورزنباید بذری بپاشد و محصول عایدش گرددبه جهت آنکه بعضی از بذرها قابلیت رشد و محصول شدن را ندارند، عقل سلیم می گوید: به خاطر چند بذر نباید از هدف کلّی که کشاورزی و برداشت محصول است، دست کشید خدای متعال نیزمشیّت اصلی او بر این تعلّق گرفته است که در زمین موجودی تمام عیار و از هر جهت کامل به نام انسان بیافریند، تا بندگی کرده و مشمول رحمتش شوند، لکن بعضی از افراد به دلیلاستفاده نکردن و شکوفا نساختناستعدادی که خداوندبه آنها عنایت کرده، و با آنکه برای بهشتی شدن خلق شده اند خود را دوزخی می کنند.
بنابراین آیا خداوند به خاطر یک هدف کلّی و بزرگ که خلق انسان ها و بهشتی شدن آنها است، نباید خلقی صورت می داد، به جهت آنکه یک عدّه به دلیل به کار نبردن استعدادشان خود را جهنّمی می کنند همان طور که عقل سلیم می گفت: کشاورز به خاطر چند بذر نبایداز هدف کلّی که برداشت محصول است دست بردارد می گوید: خدای متعال نیز به خاطر چند انسان نبایداز هدف کلّی که خلق انسان ها و بهشتی شدن آنها است دست بکشد، چرا که همه ی اسباب هدایت و بهشتی شدن را برای همه افراد بیان نموده، خود افراد هستند که مقصّر در جهنّمی شدن و ورود در آن هستند.
